Қазақстанда зейнетақылар қалай өзгереді: жастың өсуі және жаңа ережелер
Қазақстанда зейнеткерлік жас қашан өзгереді? Кім лайықты демалысқа ертерек кете алады және алдағы жылдары қандай жаңа ережелер күшіне енеді? Бұл сұрақтар әр отбасын толғандырады. Tengrinews.kz бүгін зейнетақы туралы және қазақстандықтарды ертең не күтіп тұрғаны туралы білетіндердің бәрін жинады.
Зейнеткерлік жас: не өзгереді және қашан
Қазір ер адамдар 63 жасында зейнетке шығады. Әйелдер үшін жас 61-де белгіленеді және кем дегенде 2027 жылдың соңына дейін сол күйінде қалады. Бірақ содан кейін біртіндеп өсу басталады:
- 2028 жылғы 1 қаңтардан бастап–61,5 жас,
- 2029 жылдан–62 жас,
- 2030 жылдан бастап–62,5 жас,
- 2031 жылдан–63 жас.
Дәл 2031 жылдан бастап ерлер мен әйелдер үшін зейнеткерлік жас теңестіріліп, 63 жасты құрайды. Бұл шара алдын–ала белгіленді-әркімнің жағдайын теңестіру және өмір сүру ұзақтығының өсуі жағдайында зейнетақы жүйесінің тұрақтылығын сақтау.
Кім ерте зейнетке шыға алады
Жалпы тәртіпке қарамастан, заңнамада ерекшеліктер қарастырылған. Ең танымал артықшылық көп балалы аналарға қатысты. Сегіз жасқа дейін бес немесе одан да көп бала туып, тәрбиелеген әйелдердің 53 жасында зейнетке шығуға құқығы бар.
2024 жылдың басынан бастап зиянды өндірістердің қызметкерлері үшін жаңа норма қолданылады: егер олар кемінде жеті жыл жұмыс істесе және олар үшін міндетті кәсіптік зейнетақы жарналары төленген болса, онда 55 жасында олар зейнеткерлік жасқа жетуін күтпей-ақ арнайы әлеуметтік төлемдер ала алады.
БЖЗҚ — да жеткілікті қаражат жинағандар үшін зейнетақы аннуитеті де бар. Оның көмегімен әйелдер 53 жастан бастап, ерлер 55 жастан бастап зейнетке шыға алады. Рас, жинақ сомасы сақтандыру компаниясының өмір бойы төлемдерді қамтамасыз етуі үшін жеткілікті болуы керек. Бұл опция, ең алдымен, тұрақты ақша тапқан және жинаған адамдарға жарамды.
Жеке санат-күш құрылымдарының қызметкерлері. Олар үшін зейнетақы еңбек сіңірген жылдары бойынша тағайындалады және шарттарды әрбір ведомство жеке айқындайды.
Қандай жаңа ережелер күшіне енеді
Соңғы жылдары мемлекет әлеуметтік саясатты белсенді түрде қайта қарауда. 2025 жылдың қаңтарынан бастап базалық зейнетақының ең төменгі мөлшері ең төменгі күнкөріс деңгейінің 65 — тен 70 пайызына дейін, ал ең жоғары мөлшері 110 пайызға дейін көтерілді. Бұл базалық зейнетақы 32 360 теңгені, ең жоғары зейнетақы 50 851 теңгені құрайды дегенді білдіреді.
2026 жылы зейнетақы мен жәрдемақы шығындарын ұлғайту жоспарлануда. Еңбек министрлігінің мәліметінше, бұл мақсаттарға бюджет жобасында 6,8 триллион теңге қарастырылған–2025 жылмен салыстырғанда 14,4 пайызға артық. Өсім ынтымақты және базалық зейнетақыларға, мүгедектік бойынша жәрдемақыларға, асыраушысынан айырылуға және балалары бар отбасыларға төленетін төлемдерге қатысты болуы керек.
Азаматтарды 2026 жылдан бастап тағы бір маңызды өзгеріс күтіп тұр: зейнетақы төлемдері табыс салығынан босатылады. Яғни, қазақстандықтардың БЖЗҚ — дан алатын ақшасы ЖТС ұстамай–ақ толық келіп түседі. Ерекшелік тек елдің резидент длястері үшін жасалады.
ЖМЗЖ дегеніміз не және олар не үшін қажет
2025 жылдан бастап Қазақстанда жұмыс берушінің міндетті зейнетақы жарналары (МЗЖ) кезең-кезеңімен өсіп келеді. Бұл компания әр қызметкер үшін жұмысшының стандартты 10% зейнетақы жарналарынан басқа жеке аударымдар. 2025 жылы мөлшерлеме 2,5%—. құрайды, 2026 жылы ол 3,5% – ға дейін, 2027 жылы–4,5% – ға дейін өседі, ал 2028 жылға қарай 5% – ға жетеді.
Бұл ақша қызметкерлердің жеке зейнетақы шоттарына түседі және олардың болашақ жинақтарын көбейтеді. Бұл жағдайда МЗЖ жалақыдан ұсталмайды, бірақ жұмыс берушінің өзі төлейді. Бұл жарналардан зейнеткерлер, I және II топтағы мүгедектер, әскери қызметкерлер және 1975 жылдан асқан жұмысшылар босатылды.
Мысал: егер сіздің жалақыңыз 300 мың теңге болса, онда 2026 жылы жұмыс беруші тек ОПВР желісі бойынша айына қосымша 10 500 теңге аударатын болады. Бір жыл ішінде бұл 126 мың теңгеден асады — сіздің жеке міндетті 10% жарналарыңыздан тыс.
Неліктен жинақтарыңызды тексеру керек
Болашақ зейнетақының мөлшері тек реформаларға ғана емес, сонымен бірге жұмыс берушінің өз міндеттерін қалай орындайтынына да байланысты. Еңбек министрлігінің мәліметі бойынша, елдегі жұмыспен қамтылған халықтың 30 пайыздан астамы зейнетақы жүйесіне мүлдем қатыспайды — бұл көптеген адамдар ең төменгі төлеммен қалу қаупі бар дегенді білдіреді.
Сарапшылар кем дегенде бір жыл ішінде зейнетақыға дайындықты бастауға кеңес береді: барлық зейнетақы аударымдарын Egov немесе БЖЗҚ қосымшасы арқылы тексеру, еңбек кітапшасында еңбек өтілі дұрыс көрсетілгеніне көз жеткізу. Жақында Оралдағы жағдай зейнеткерлікке шыққаннан кейін де сот арқылы қайта есептеуге болатындығын көрсетті: ер адам жұмыс берушінің аударымдарды кешіктіргенін және оған төлемдер қайта есептелгенін дәлелдеді.
Жиі қойылатын сұрақтар
Зейнетақы жинақтарын мұраға алуға бола ма?
Иә, БЖЗҚ-дағы жинақтар мұраға қалдырылады–туыстары бұл ақшаны ала алады. Бірақ МӘМС (медициналық сақтандыру) жарналары мұраға қалдырылмайды: олар тек “дені сау науқас үшін төлейді“қағидаты бойынша жұмыс істейді.
Егер жұмыс беруші жарналарды аудармаса ше?
Белгілі бір айлар үшін аударымдарды талап ету керек. Егер ол бас тартса — еңбек инспекциясына немесе сотқа жүгініңіз. Дәл осындай жағдайлар көбінесе зейнетақының төмендеуіне әкеледі.
Сіздің еңбек өтіліңіз бен жинақтарыңызды қалай білуге болады?
БЖЗҚ сайтындағы немесе қосымшадағы жеке кабинет арқылы, сондай-ақ портал арқылы Egov.kz. онда сіз барлық уақытта ЖСН бойынша толық үзінді көшірмені ала аласыз.
Зейнетақы төлеуді тоқтата ала ма?
Ия, егер адам шотты ұзақ уақыт пайдаланбаса. The Еңбек министрлігі бұл жағдайда төлемдер зейнеткер деректердің өзектілігін растағанға дейін уақытша тоқтатылатынын түсіндірді. Бұған дейін Петропавлда зейнеткер осындай жағдайға тап болған.
Әрі қарай не болады
Қазақстанның зейнетақы жүйесі өзгеруде: шығу жасы біртіндеп ұлғаюда, индекстеу сомасы өсуде, салықтық жеңілдіктер енгізілуде. Бірақ лайықты зейнетақының басты шарты өзгеріссіз қалады: тұрақты аударымдар және қаржылық тәртіп. Әйтпесе, лайықты демалысқа шыққан кезде сіз ең төменгі төлемді алатындардың қатарында бола аласыз.
Дереккөз: Tengrinews.kz